Εγω παλι δεν μπαινω πλεον στον κοπο να τα αγοραζω....αντε στα μεγαλα κεφια να τα νοικιασω.οποτε δεν εχουν ζελατινα, οποτε η συνηθεια αυτη ειναι πλεον του παρελθοντος....
(οποιος μπει στον κοπο να το διαβασει και δεν βγαλει νοημα, ντον-τ γουορι, ξαναμπαινω οπου ναναι)
Saturday, May 1, 2010
Wednesday, February 7, 2007
Εργασία Πολιτικών Επιστημών
«Σύγκριση των κοινωνικών κρατών στην Δυτική Ευρώπη»
Πετρίδου Αφροδίτη
3ο έτος Πολιτικών Επιστημών
Αριστοτέλειου Παν/μιου Θες/νίκης
ΑΕΜ: ---
Εισαγωγή
Η εργασία αυτή είναι βασισμένη σχεδόν εξ’ολοκλήρου στο σύγγραμμα του Gosta Εsping – Andersen με τίτλο « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού της ευημερίας ». Έχει ως στόχο να αναλύσει, να πραγματευτεί και να συνοψίσει τα βασικά σημεία του βιβλίου αλλά και να συγκρίνει παράλληλα τα κοινωνικά κράτη της σημερινής αλλά και παλαιότερης Δυτικής Ευρώπης (σε κάποια σημεία μάλιστα θα επεκταθούμε στην υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ). Θα ασχοληθούμε αρχικά με την ίδια την έννοια του κράτους πρόνοιας για την οποία υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί ορισμοί αλλά επίσης θα εντρυφήσουμε στην κοινωνιολογική ανάλυση του συγγραφέα ως προς τα κοινωνικά γνωρίσματα των κρατών πρόνοιας και της αλληλεπίδρασης τους με παράγοντες όπως η κοινωνική ανισότητα και η στρωμάτωση .
Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να επισημάνουμε ορισμένες βασικές έννοιες του συγγράμματος καθώς ο Esping – Andersen επαναπροσδιορίζει το κοινωνικό κράτος με βάση τρεις αλληλοσυνδεόμενες αρχές: η πρώτη αφορά την αναγνώριση των κοινωνικών δικαιωμάτων του πολίτη σε συνάρτηση με την λεγόμενη αποεμπορευματοποίηση, την οποία θα αναλύσουμε περαιτέρω αργότερα, η δεύτερη συνδέει την διάσταση της κοινωνικής στρωμάτωσης με το κράτος πρόνοιας και η τρίτη αναφέρεται στις σχέσεις που διαμορφώνονται ανάμεσα στο κράτος, την αγορά και την οικογένεια σε επίπεδο παροχής κοινωνικής προστασίας.1 Σύμφωνα με τις τρεις αυτές αρχές διακρίνονται τα τρία καθεστώτα κράτους πρόνοιας: το «φιλελεύθερο», το «συντηρητικό – κορπορατιστικό», και το «σοσιαλδημοκρατικό».2 Αυτά τα τρία καθεστώτα λοιπόν, όχι με την αμιγή μορφή τους, αλλά παραλλαγμένα, κυριαρχούν στον σημερινό κόσμο του κοινωνικού κράτους .
Για τυχόν διευκρινίσεις, επισημάνσεις και πληροφορίες μπορούμε να ανατρέξουμε στην βιβλιογραφία που υπάρχει στο τέλος αυτής της εργασίας.
1.ΕΝΝΟΙΑ – ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
Προτού προχωρήσουμε στην περιγραφή και την ανάλυση ωστόσο των κοινωνικών κρατών, θα ήταν συνετό να καταλήξουμε σε έναν καθολικό ορισμό για το τι ακριβώς συνιστά το κράτος πρόνοιας που να είναι ευρέως αποδεκτή στον σύγχρονο κόσμο.
Ένας κοινός ορισμός που παρατίθεται και στο βιβλίο είναι ότι το κράτος πρόνοιας συνεπάγεται την ευθύνη του κράτους να εξασφαλίζει στους πολίτες του κάποιο βασικό ελάχιστο ευημερίας.3 Ωστόσο ένας τέτοιος ορισμός παρακάμπτει, σύμφωνα με τον συγγραφέα, το ζήτημα του αν οι κοινωνικές επιστήμες είναι χειραφετητικές ή όχι, αν βοηθούν στην νομιμοποίηση του συστήματος και αν αντιφάσκουν ή βοηθούν στη διεργασία της αγοράς. Ακόμη, ο ίδιος ο ορισμός είναι γενικά και ασαφώς διατυπωμένος, καθώς δε μπορούμε να γνωρίζουμε τι αποτελεί για κάθε κράτος ο όρος «βασικό ελάχιστο ευημερίας» .
Ορισμένες μεταγενέστερες μελέτες ισχυρίζονται ότι με βάση τις δαπάνες του κράτους ερμηνεύουν το κράτος πρόνοιας 4, κάτι που όμως μπορεί να αποβεί παραπλανητικό, γιατί θεωρούμε ότι όλες οι δαπάνες έχουν την ίδια βαρύτητα ενώ ορισμένα κράτη όπως το αυστριακό ξοδεύουν μεγάλο μερίδιο σε επιδόματα για τους προνομιούχους δημοσίους υπαλλήλους. Ελάχιστοι σημερινοί αναλυτές θα συμφωνούσαν ότι μια μεταρρυθμισμένη παράδοση ανακούφισης από τη φτώχεια μπορεί να χαρακτηριστεί ως δέσμευση του κράτους για την ανάπτυξη της κοινωνικής ευημερίας.
Ο Therborn διατυπώνει μια διαφορετική άποψη κατά την οποία σε ένα γνήσιο κράτος πρόνοιας η πλειονότητα των τακτικών καθημερινών δραστηριοτήτων του θα πρέπει να αφιερώνεται στις ανάγκες ευημερίας των νοικοκυριών.5
Μια ενδιαφέρουσα άποψη είναι και αυτή του Νόζικ, σύμφωνα με τον οποίο «Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να περάσουμε εθελοντικά από το ελάχιστο κράτος στο κράτος πρόνοιας και έτσι ουσιαστικά κάθε κράτος πρόνοιας παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα»! 6
Θα καταλήξουμε, τέλος, στην πιο αποδεκτή άποψη που διατυπώθηκε μόλις το 1950 από τον T. H. Marshall, ότι «η κοινωνική ιδιότητα του πολίτη συνιστά την κεντρική ιδέα ενός κράτους πρόνοιας».7 Η έννοια όμως αυτή θα πρέπει να ξεκαθαριστεί, καθώς πάνω απ’ όλα θα πρέπει να εμπεριέχει την αναγνώριση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Αν τα παραπάνω αποκτούν νομικό και πρακτικό κύρος ανάλογο με αυτό που χαρακτηρίζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, αν είναι απαραβίαστα και αναγνωρίζονται πάνω στη βάση της ιδιότητας του πολίτη, τότε συνεπάγονται την αποεμπορευματοποίηση των ατόμων απέναντι στη αγορά.
2. Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ «ΑΠΟΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ» - ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
Σε αυτό το εισαγωγικό κεφάλαιο θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε την έννοια της αποεμπορευματοποίησης όπως αυτή ορίζεται από τον συγγραφέα, δηλαδή τον βαθμό στον οποίο επιτρέπεται σε κάθε άνθρωπο να διαμορφώνει το βιοτικό του επίπεδο ανεξάρτητα από τις αμιγείς δυνάμεις της αγοράς..8 Η αποεμπορευματοποίηση ενδυναμώνει τον εργαζόμενο και εξασθενίζει την απόλυτη εξουσία του εργοδότη και γι’αυτό τον λόγο άλλωστε οι εργοδότες ήταν ανέκαθεν αντίθετοι στην αποεμπορευματοποίηση.9 Λόγω της ανομοιότητας των αναγκών, των επιδράσεων και των φυσικών διαφορών μεταξύ των κρατών, τα αποεμπορευματοποιημένα δικαιώματα έχουν αναπτυχθεί με διαφορετικούς τρόπους στα σημερινά κράτη πρόνοιας.
Στα κράτη πρόνοιας όπου επικρατεί η κοινωνική αρωγή τα δικαιώματα δεν συνδέονται τόσο με την εργασιακή επίδοση, όσο με τις αποδείξιμες ανάγκες.10 Με άλλα λόγια, σημαντικό για τα κράτη πρόνοιας αυτόυ του τύπου, είναι όχι τόσο η ικανότητα και η παραγωγικότητα ενός εργαζομένου αλλά η βεβαιότητα ότι χρειάζεται πράγματι μία μορφή ενίσχυσης (π.χ. επίδομα). Ωστόσο οι έλεγχοι για την απόδειξη των στοιχείων αυτών αλλά και τα ισχνά επιδόματα έχουν ως αποτέλεσμα την μείωση του αποεμπορευματοποιητικού αποτελέσματος. Έτσι στις χώρες που επικρατεί το μοντέλο αυτό (Αγγλοσαξονικές κυρίως) ενδυναμώνεται η αγορά αφού όλοι ενθαρρύνονται να κάνουν χρήση της ιδιωτικής ασφάλισης.11
Ένα δεύτερο κυρίαρχο μοντέλο ασπάζεται την υποχρεωτική κρατική κοινωνική ασφάλιση με ευρέως κατοχυρωμένα δικαιώματα. Ενδέχεται και πάλι όμως να μην καταφέρνει να εξασφαλίζει μια ουσιαστική αποεμπορευματοποίηση αφού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον χαρακτήρα της επιλεξιμότητας και τους κανόνες που διέπουν τις παροχές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορεί να θεωρηθεί η Γερμανία η οποία υπήρξε πρωτοπόρος στην κοινωνική ασφάλιση αλλά κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα δεν κατόρθωσε πολλά στον τομέα της αποεμπορευματοποίησης, λόγω του ότι τα επιδόματα εξαρτώνται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από τις εισφορές και κατά συνέπεια από την εργασία.12
Το τρίτο μοντέλο πρόνοιας τέλος, είναι το επίδομα τύπου Beveridge προς τους πολίτες, μπορεί αρχικά να φαίνεται να προωθεί την αποεμπορευματοποίηση καθώς προσφέρει ίσο, βασικό επίδομα σε όλους ανεξάρτητα από προηγούμενες αποδοχές, εισφορές ή επιδόσεις. Ίσως πράγματι να είναι ένα σύστημα μεγαλύτερης αλληλεγγύης αλλά όχι κατ’ ανάγκη αποεμπορευματοποιητικό αφού μόνο σπάνια μπορούν αυτά τα προγράμματα να παρέχουν επιδόματα τέτοιου επιπέδου ώστε να προσφέρουν στους αποδέκτες μια πραγματικά εναλλακτική λύση ως προς την εργασία.13 Κάτι τέτοιο σημαίνει πως ενώ το μοντέλο αυτό θα είχε θεωρητικά την δυνατότητα να προασπιστεί και να ενισχύσει δραστικά την αποεμπορευματοποίηση, ωστόσο πρακτικά τα επιδόματα είναι ανεπαρκή για να ανεξαρτητοποιήσουν κάποιο άτομο από την ανάγκη για εργασία για την ικανοποίηση των βιοτικών του αναγκών.
3.ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΑΘΕΣΤΩΤΩΝ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να διαχωρίσουμε τα 3 βασικά είδη καθεστώτος, το «φιλελεύθερο», το «κορπορατιστικό», και το «σοσιαλδημοκρατικό» είδος.
Στο πρώτο, επικρατεί η αρωγή μετά από έλεγχο των προσωπικών πόρων, τα λιτά και ανεπαρκή προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης και επιδόματα για μερίδα ανθρώπων, εξαρτημένη από το κράτος. Το κράτος ενθαρρύνει την αγορά παθητικά (εξασφαλίζοντας ένα ελάχιστο επιδομάτων) και ενεργητικά (επιδοτώντας ιδιωτικά προγράμματα πρόνοιας). Ελαχιστοποιούνται έτσι οι επενέργειες της αποεμπορευματοποίησης και παράλληλα οικοδομείται μια μορφή διαστρωμάτωσης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς και η Αυστραλία.
Στο δεύτερο είδος, δηλαδή τον κορπορατισμό, ανήκει ένα συντηρητικό κράτος πρόνοιας στο οποίο τα κοινωνικά δικαιώματα και η χορήγηση τους ποτέ δεν αποτέλεσαν «το μήλο της Έριδας» και αυτό που υπερείχε ήταν η διαφύλαξη των ταξικών διαφορών, άρα τα δικαιώματα συνδέονταν άμεσα με την τάξη και την θέση. Εδώ το κράτος αντικαθιστά την αγορά ως χορηγός ευημερίας, ενώ προβάλλεται μια ισχυρή δέσμευση για τη διαφύλαξη της παραδοσιακής οικογένειας και της Εκκλησίας.. Ο κορπορατισμός ομαδοποιεί χώρες όπως η Αυστρία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία.
Τέλος, το τρίτο είδος, ο «σοσιαλδημοκρατισμός», αποτελεί ένα τύπο καθεστώτος στο οποίο οι αρχές της καθολικότητας και της αποεμπορευματοποίησης των κοινωνικών δικαιωμάτων επεκτάθηκαν και στις νέες μεσαίες τάξεις. Αντί ενός δυϊσμού της αγοράς και του κράτους, επιδιώχθηκε ένα κράτος πρόνοιας που θα είναι μια ισότητα των υψηλότερων επιπέδων και όχι ισότητα των ελάχιστων αναγκών. Ανεξάρτητα από το επάγγελμα και την κοινωνική τους θέση, όλοι λαμβάνουν επιδόματα, όλοι είναι εξαρτώμενοι και όλοι αισθάνονται την υποχρέωση να πληρώνουν.Χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ αποτελούν οι Σκανδιναβικές χώρες (Σουηδία, Νορβηγία).
4. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ – ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΥΠΟΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ
Τα κοινωνικά δικαιώματα σπανίως παρέχονται χωρίς προϋποθέσεις. Υπάρχουν τρία συστήματα που διακρίνονται σε αυτό τον τομέα της διάρθρωσης της κοινωνικής ασφάλειας: Το πρώτο, οικοδομεί τις δικαιοδοτήσεις γύρω από την αποδείξιμη ανάγκη. Μετά τον έλεγχο των πόρων, παραχωρείται κάποιο είδος πρόνοιας (π.χ. επιδόματα) Κύρια παραδείγματα είναι τα πρώιμα συνταξιοδοτικά προγράμματα της Σκανδιναβίας, το Βρετανικό πρόγραμμα επικουρικών ωφελημάτων κτλ.
Το δεύτερο, επεκτείνει τις δικαιοδοτήσεις βάσει της εργασιακής επίδοσης. Τα δικαιώματα εδώ εξαρτώνται και από την πρόσδεση στην αγορά εργασίας και από χρηματοοικονομικές εισφορές. Εφαρμόστηκε με ιδιαίτερη συστηματικότητα πρώτα στη Γερμανία.
Το τρίτο, προέρχεται από την αρχή του Beveridge. Σύμφωνα με αυτή, η επιλεξιμότητα για το αν θα πρέπει να παρέχονται κοινωνικά δικαιώματα, θα πρέπει να βασίζεται στο αν είναι κανείς πολίτης ή κάτοικος μιας χώρας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά κανόνα αυτή η προσέγγιση εγκλείει ισχυρές δυνατότητες αποεμπορευματοποίησης.
Μέχρι ενός σημείου, οι τρεις τύποι αντικατοπτρίζουν τη γνωστή τριχοτομία που διατύπωσε ο Titmuss διακρίνοντας τα κράτη πρόνοιας σε υπολειμματικά, επιχειρησιακού τύπου και θεσμικά. Στην πραγματικότητα όμως δεν υπάρχουν μονοδιάστατα έθνη με την έννοια της αμιγούς περίπτωσης, δεν υπάρχει δηλαδή κράτος πρόνοιας που να περιέχει μόνο ένα από τα προαναφερθέντα είδη συστημάτων.
Ανάλογα τώρα με τους τύπους συστημάτων που περιγράψαμε, θα κάνουμε μία σύγκριση 18 κορυφαίων βιομηχανικών δημοκρατιών σε ότι αφορά τον δείκτη αποεμπορευματοποίησης αναφορικά με τις συντάξεις γήρατος.
Πίνακας 1
Συντάξεις
Ασθένεια
Ανεργία
Αυστραλία
5,0
4,0
4,0
Αυστρία
11,9
12,5
6,7
Βέλγιο
15,0
8,8
8,6
Γαλλία
12,0
9,2
6,3
Γερμανία
8,5
11,3
7,9
Δανία
15,0
15,0
8,1
Ελβετία
9,0
12,0
8,8
Ηνωμένο Βασίλειο
8,5
7,7
7,2
ΗΠΑ
7,0
0,0*
7,2
Ιαπωνία
10,5
6,8
5,0
Ιρλανδία
6,7
8,3
8,3
Ιταλία
9,6
9,4
5,1
Καναδάς
7,7
6,3
8,0
Νέα Ζηλανδία
9,1
4,0
4,0
Νορβηγία
14,9
14,0
9,4
Ολλανδία
10,8
10,5
11,1
Σουηδία
17,0
15,0
7,1
Φιλανδία
14,0
10,0
5,2
Μέσος Όρος
Σταθερή Απόκλιση
10,7
3,4
9,2
4,0
7,1
1,9
*Πρόγραμμα που δεν υφίσταται και επομένως βαθμολογείται με 0.
Στον πίνακα αυτό εξετάζεται το δυναμικό ενός προγράμματος όσον αφορά την αποεμπορευματοποίηση και το βαθμό της απεξάρτησης του μέσου εργαζομένου από την αγορά. Έτσι ενώ η Γερμανία είναι μία χώρα που θεωρείται ότι έχει πρώτης τάξεως συνταξιοδοτικό πρόγραμμα, είναι δυνατόν να έχει χαμηλή βαθμολογία. Αυτό συμβαίνει γιατί στην Γερμανία απαιτούνται μακρές περίοδοι εισφορών και μεγάλη χρηματική συνεισφορά εκ μέρος του ατόμου. Είναι φανερό πως οι σκανδιναβικές χώρες παρουσιάζουν έναν σαφώς μεγαλύτερο βαθμό αποεμπορευματοποίησης από τις υπόλοιπες (π.χ. Ην. Βασίλειο).
Πίνακας 2
Βαθμολογία αποεμπορευματοποίησης
Αυστραλία
13,0
ΗΠΑ
13,8
Νέα Ζηλανδία
17,1
Καναδάς
22,0
Ιρλανδία
23,3
Ηνωμένο Βασίλειο
23,4
Ιταλία
24,1
Ιαπωνία
27,1
Γαλλία
27,5
Γερμανία
27,7
Φινλανδία
29,2
Ελβετία
29,8
Αυστρία
31,1
Βέλγιο
32,4
Ολλανδία
32,4
Δανία
38,1
Νορβηγία
38,3
Σουηδία
39,1
Μέσος όρος
Σταθερή απόκλιση
27,2
7,7
Με τον πίνακα αυτό, και με βάση τα τρία πρότυπα συστημάτων, καταλήγουμε σε κάποια συμπεράσματα:
Α. Οι χώρες με ιστορική κληρονομιά συντηρητισμού είναι πιθανό να αναπτύσσουν σε πρώιμη χρονική περίοδο έναν αρκετά ικανοποιητικό βαθμό αποεμπορευματοποίησης στην κοινωνική πολιτική τους. Τα κράτη πρόνοιας ωστόσο, περιορίζουν την χαλάρωση των δεσμών της αγοράς με μηχανισμούς κοινωνικού ελέγχου όπως η ισχυρή δέσμευση της οικογένειας στην παροχή προστασίας.
Β. Οι χώρες με ισχυρή φιλελεύθερη κληρονομιά θα διακλαδίζονται ανάλογα με την δόμηση της πολιτικής εξουσίας. Όταν η σοσιαλδημοκρατία καταλήγει σε πολιτική κατίσχυση (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία), το φιλελεύθερο καλούπι αντικαθίσταται από ένα εξαιρετικά αποεμπορευματοποιημένο σοσιαλδημοκρατικό καθεστώς πρόνοιας.Από την άλλη, εκεί όπου η εργατική τάξη αποτυγχάνει να αναδιατάξει την πολιτική οικονομία του έθνους διεκδικώντας την κυριαρχία, το αποτέλεσμα είναι χαμηλή ή μέτρια αποεμπορευματοποίηση (Ην. Βασίλειο στο ένα άκρο, Καναδάς και ΗΠΑ στο άλλο).
5. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗΣ
Το κράτος πρόνοιας μπορεί να παρέχει υπηρεσίες και ασφάλεια του εισοδήματος αλλά είναι επίσης και ένα σύστημα κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Έχουν λοιπόν επικρατήσει δύο απόψεις ως προς αυτό: η μία, υποστηρίζει τυπικά ότι ακόμη και το προηγμένο κράτος πρόνοιας απλώς αναπαράγει την υπάρχουσα ταξική κοινωνία. Η δεύτερη, βλέπει τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις ως μείζονα συμβολή στην φθίνουσα σημασία των τάξεων.
Ο βαθμός κατά τον οποίο υπάρχουν σαφώς καθορισμένα συμπλέγματα καθεστώτων εξαρτάται από τον βαθμό κατά τον οποίο τα ειδοποιά χαρακτηριστικά ενός καθεστώτος παρουσιάζονται αποκλειστικά σε έναν τύπο. Δεν θα περιμέναμε, για παράδειγμα, από ένα σύστημα συντηρητικού τύπου να εμπεριέχει επίσης φιλελεύθερα γνωρίσματα ή σοσιαλδημοκρατικά γνωρίσματα. Καθότι ο πραγματικός κόσμος των κρατών πρόνοιας είναι πιθανόν να παρουσιάζει υβριδικές μορφές, θα πρέπει να δούμε σε ποιο βαθμό υπάρχει επαρκής συν-διακύμανση για να αναδυθούν ευδιάκριτα συμπλέγματα καθεστώτων.
Πίνακας 3
κορπορατισμός
κρατισμός
ανακούφιση από τη φτώχεια μετά από έλεγχο των προσωπικών πόρων (ως ποσοστό % της συνολικής δημόσιας κοινωνικής δαπάνης)
Ιδιωτικές συντάξεις (ως ποσοστό % των συνολικών συντάξεων)
Ιδιωτικές δαπάνες υγείας (ως ποσοστό % επί του συνόλου)
Μέση καθολικότητα
Μέση ισότητα επιδομάτων
Αυστραλία
1
0,7
3,3
30
36
33
1,00
Αυστρία
7
3,8
2,8
3
36
72
0,52
Βέλγιο
5
3
4,5
8
13
67
0,79
Γαλλία
10
3,1
11,2
8
28
70
0,55
Γερμανία
6
2,2
4,9
11
20
72
0,56
Δανία
2
1,1
1,0
17
15
87
0,99
Ελβετία
2
1,0
8,8
20
35
96
0,48
Ην. Βασίλειο
2
2,0
-*
12
10
76
0,64
ΗΠΑ
2
1,5
18,2
21
57
54
0,22
Ιαπωνία
7
0,9
7,0
23
28
63
0,32
Ιρλανδία
1
2,2
5,9
10
6
60
0,77
Ιταλία
12
2,2
9,3
2
12
59
0,52
Καναδάς
2
0,2
15,6
38
26
93
0,48
Νέα Ζηλανδία
1
0,8
2,3
4
18
33
1,00
Νορβηγία
4
0,9
2,1
8
1
95
0,69
Ολλανδία
3
1,8
6,9
13
22
87
0,57
Σουηδία
2
1,0
1,1
6
7
90
0,82
Φινλανδία
4
2,5
1,9
3
21
88
0,72
Μέσος όρος
Σταθ. Αποκλ.
4,1
3,2
1,7
1,0
5,9
5,1
13
10
22
14
72
19
0,65
0,22
*δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία
Στον παραπάνω πίνακα ελέγχεται ο βαθμός κορπορατισμού, κρατισμού, ελέγχου των προσωπικών πόρων, επιρροής της αγοράς, καθολικότητας και ισότητας των επιδομάτων στα 18 κράτη πρόνοιας.
Αρχίζοντας από τις συντηρητικές ιδιότητες ανακαλύπτουμε μια δι-κόρυφη κατανομή των χωρών, αναφορικά με τον κορπορατισμό και τον κρατισμό. Μια ομάδα χωρών έχει πολύ υψηλή βαθμολογία και στα δύο (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία). Αυτή είναι και η ομάδα χωρών που προηγουμένως προσδιορίσαμε ότι εμπίπτει στην κατηγορία της συντηρητικής παράδοσης όσον αφορά την αποεμπορευματοποίηση.
Όταν στρεφόμαστε στα φιλελεύθερα χαρακτηριστικά το σχήμα γίνεται πιο ασαφές. Η μεταβλητή της ανακούφισης από τη φτώχεια ομαδοποιεί τις χώρες σε τρία συμπλέγματα, ένα με υψηλή βαθμολογία (Καναδάς, Γαλλία, ΗΠΑ), ένα με μέσα επίπεδα και ένα οριακό (σκανδιναβικές χώρες).
Εξετάζοντας τέλος τα κριτήρια του σοσιαλιστικού καθεστώτος, βλέπουμε ότι η καθολικότητα είναι η δεσπόζουσα αρχή για τα σκανδιναβικά κράτη και ως έναν βαθμό την προσεγγίζουν και ορισμένα φιλελεύθερα κράτη (Καναδάς, Ελβετία).
Πίνακας 4
Βαθμός
Συντηρητισμού
Φιλελευθερισμού
Σοσιαλισμού
Έντονος
Αυστρία 8
Βέλγιο 8
Γαλλία 8
Γερμανία 8
Ιταλία 8
Αυστραλία 10
Ελβετία 12
ΗΠΑ 12
Ιαπωνία 10
Καναδάς 12
Δανία 8
Νορβηγία 8
Ολλανδία 6
Σουηδία 8
Φινλανδία 6
Μέτριος
Ιαπωνία 4
Ιρλανδία 4
Νορβηγία 4
Ολλανδία 4
Φινλανδία 6
Γαλλία 8
Γερμανία 6
Δανία 6
Ολλανδία 6
Ην. Βασίλειο 6
Ιταλία 6
Αυστραλία 4
Βέλγιο 4
Γερμανία 4
Ελβετία 4
Ην. Βασίλειο 4
Νέα Ζηλανδία 4
Χαμηλός
Αυστραλία 0
Δανία 2
Ελβετία 0
Ην. Βασίλειο 0
ΗΠΑ 0
Καναδάς 2
Νέα Ζηλανδία 2
Σουηδία 0
Αυστρία 4
Βέλγιο 4
Ιρλανδία 2
Νέα Ζηλανδία 2
Νορβηγία 0
Σουηδία 0
Φινλανδία 4
Αυστρία 2
Γαλλία 2
ΗΠΑ 0
Ιαπωνία 2
Ιρλανδία 2
Ιταλία 0
Ο πίνακας αυτός καταδεικνύει την ομαδοποίηση των κρατών πρόνοιας ανάλογα με τις ιδιότητες του συντηρητικού, φιλελεύθερου και σοσιαλιστικού καθεστώτος.
Είναι εμφανές ότι τα συμπλέγματα καθεστώτων υπάρχουν. Οι χώρες που σημειώνουν υψηλή βαθμολογία στον συντηρητισμό παίρνουν όλες χαμηλή ή μέτρια βαθμολογία στον φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό. Το αντίστροφο ακριβώς γίνεται με τις χώρες που σημειώνουν υψηλούς δείκτες στον φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κράτος που σημειώνει υψηλές επιδόσεις σε ένα καθεστώς, θα σημειώνει χαμηλές επιδόσεις στα υπόλοιπα καθεστώτα.
Μπορούμε να αρχίσουμε να βλέπουμε ότι οι ομαδοποιήσεις της αποεμπορευματοποίησης και της διαστρωμάτωσης είναι πολύ παρόμοιες. Υπάρχει μια σαφής σύμπτωση υψηλής αποεμπορευματοποίησης και ισχυρής καθολικότητας στα σκανδιναβικά κράτη πρόνοιας όπου έχει ασκήσει επιρροή η σοσιαλδημοκρατία. Ακόμη, υπάρχει μια σύμπτωση χαμηλής αποεμπορευματοποίησης και έντονης ατομικιστικής αυτοδυναμίας στις αγγλοσαξονικές χώρες ενώ τέλος, οι χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης με τον κορπορατιστικό τους χαρακτήρα εφαρμόζουν πολύ συγκρατημένα την αποεμπορευματοποίηση.
Είναι λοιπόν σαφές ότι το μείγμα δημόσιου και ιδιωτικού επηρεάζει σημαντικά την αποεμπορευματοποίηση αλλά και την διαστρωμάτωση.
6. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΠΟΥ ΠΑΡΕΧΟΥΝ
Οι χώρες, όπως έχουμε άλλωστε δει και σε προηγούμενους πίνακες και στοιχεία, ομαδοποιούνται με σαφήνεια και πάλι. Παρουσιάζουν για μία ακόμη φορά μία έντονη δι-κόρυφη κατανομή αναφορικά με την έμφαση που δίνουν στις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων14.
Πίνακας 5
Συντάξεις κοινωνικής ασφάλειας
Συντάξεις δημοσίων υπαλλήλων
Επαγγελματικές συντάξεις
Ατομικές ετήσιες πρόσοδοι
Αυστραλία
59,4
10,9
20,3
9,4
Αυστρία
67,8
29,8
0,8
2,3
Βέλγιο
60,2
32,3
4,3
3,3
Γαλλία
67,5
25,2
2,4
4,9
Γερμανία
70,4
18,6
4,2
6,8
Δανία
70,5
12,7
7,5
9,2
Ελβετία
70,1
9,3
13,7
5,9
Ην. Βασίλειο
67,3
21,1
10,5
1,1
ΗΠΑ
60,9
18,3
17,1
3,7
Ιαπωνία
54,4
22,8
11,4
11,4
Ιρλανδία
54,8
35,5
1,6
8,1
Ιταλία
71,6
26,0
1,2
1,2
Καναδάς
58,0
4,0
12,0
26,0
Ολλανδία
69,4
18,1
8,0
4,5
Νέα Ζηλανδία
87,9
8,2
3,8
0,1
Νορβηγία
82,0
10,4
1,2
6,4
Σουηδία
85,5
8,8
4,4
1,3
Φινλανδία
69,3
27,4
1,1
2,2
Όπως διακρίνουμε στην μία ομάδα χωρών το μέγεθος των συντάξεων είναι τεράστιο: Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία και Ιαπωνία. Φυσικά σε αυτό το σημείο θα πρέπει να θυμηθούμε ότι όλες οι χώρες αυτές είναι έντονα κρατιστικές και κορπορατιστικές, με την συνεχή παρέμβαση του κράτους σε όλους τους τομείς να κυριαρχεί.
Σε αντιδιαστολή, τόσο στο φιλελεύθερο, όσο και στο σοσιαλιστικό κράτος πρόνοιας, η δαπάνη για τις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων είναι αισθητά πιο χαμηλή (Αυστραλία, Καναδάς, Δανία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Σουηδία και Ελβετία). Για αυτό το σύμπλεγμα κρατών, πρώτο λόγο έχει η λιτή κοινωνική ασφάλεια με ισχυρές ιδιωτικές δεσμεύσεις (Καναδάς και ΗΠΑ) ενώ η Νορβηγία και η Σουηδία αποτελούν παραδείγματα αντίθετης τάσης.
Διακρίνουμε έτσι ακολούθως τα εξής «συνταξιοδοτικά καθεστώτα» :
1. Σωματειακά ασφαλιστικά συστήματα που κυριαρχούνται από το κράτος με την κεντρική θέση να αποτελεί κεντρικό στοιχείο. Εδώ, υπάρχει οριακή ιδιωτική αγορά με εμφανή προνόμια των δημοσίων υπαλλήλων (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ιαπωνία).
2. Υπολειμματικά συστήματα στα οποία τείνει να επικρατεί η αγορά, εις βάρος είτε της κοινωνικής ασφάλειας, είτε των προνομιούχων δημοσίων υπαλλήλων, είτε και των δύο (Αυστραλία, Καναδάς, Ελβετία και ΗΠΑ).
3. Καθολικά συστήματα που κυριαρχούνται από το κράτος και στα οποία τα εκτεταμένα κοινωνικά δικαιώματα εκριζώνουν τόσο τα προνόμια του κοινωνικού στάτους όσο και τις αγορές (Νέα Ζηλανδία, Σουηδία, Δανία και Ολλανδία).
Αυτή η κατάταξη δεν περιλαμβάνει μόνο μια ουσιαστικά μεικτή περίπτωση, την Μεγάλη Βρετανία, αφού εδώ η βασική ενιαία κρατική σύνταξη δεν συμπληρώθηκε ικανοποιητικά από ένα δευτεροβάθμιο σύστημα δημοσίου τομέα και συγχρόνως η αρχή ανάθεσης με σύμβαση σε ιδιωτικές εταιρείες έχει οδηγήσει σε κάποια αύξηση των ιδιωτικών συντάξεων15.
7. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΑΣΗ ΓΙΑ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ
Πίνακας 6
Τάσεις ως προς την έξοδο από την αγορά εργασίας μεταξύ των μεγαλύτερων σε ηλικία αντρών: ποσοστά % συμμετοχής των αντρών 55-64 στο εργατικό δυναμικό
1960/62
1970
1984/85
Αλλαγή
Νορβηγία
Σουηδία
92
90
87
85
80
76
-12
-14
Γαλλία
Γερμανία
Ολλανδία
80
83
85
50
58
54
50
58
54
-30
-25
-31
Ην. Βασίλειο
ΗΠΑ
Καναδάς
94
83
86*
91
81
84
69
69
71
-25
-14
-15
*Για τον Καναδά χρησιμοποιούμε αντί του 1960, το 1965
Μιας και στο προηγούμενο κεφάλαιο εξετάσαμε τα συνταξιοδοτικά καθεστώτα και τη σημασία τους για κάθε κράτος πρόνοιας, θα ήταν συνετό να δούμε και ποιοι είναι οι λόγοι που παρακινούν τους ανθρώπους στην απομάκρυνση από την αγορά εργασίας.
Γενικά, από πολλές μελέτες θεωρείται ότι η συνταξιοδότηση παρακινείται από τα ελκυστικά επιδόματα ευημερίας ενώ κάποιες άλλες υποστηρίζουν το ακριβώς αντίθετο. Δύο ωστόσο παράγοντες φαίνονται ιδιαίτερα σημαντικοί: ο κίνδυνος της μακρόχρονης ανεργίας μεταξύ των ηλικιωμένων εργαζομένων και η δυνατότητα να λάβουν ένα συνταξιοδοτικό εισόδημα.
Η πιθανότητα μακρόχρονης ανεργίας είναι πολύ υψηλή σε χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ολλανδία και η Βρετανία (35-50%) και αρκετά χαμηλή στην Σκανδιναβία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ (10-12%).
Όσον αφορά τα επιδόματα, στην ηπειρωτική Ευρώπη όπου οι ευκαιρίες στην αγορά εργασίας είναι πενιχρές για τους ηλικιωμένους η πρόωρη συνταξιοδότηση ενδέχεται να είναι μαζική αν τα επιδόματα είναι ελκυστικά. Στην Σκανδιναβία όμως, τα επιδόματα μπορεί να είναι ικανοποιητικά αλλά δεν θα παρακινήσουν σε συνταξιοδότηση όταν οι συνθήκες στην αγορά εργασίας είναι καλές.
Τέλος, η πρόωρη συνταξιοδότηση κατέληξε να εξυπηρετεί γενικότερους σκοπούς διατήρησης της πλήρους απασχόλησης σε χώρες όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, η Γαλλία και το Βέλγιο, όπου το κράτος πρόνοιας είναι έντονα προκατειλημμένο κατά της διεύρυνσης των δημόσιων οικονομικών πολιτικών.
Πίνακας 7
Ο ρόλος του κράτους πρόνοιας στη δομή της απασχόλησης: συνολική απασχόληση στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και της κοινωνικής πρόνοιας (ΥΕΠ) και η συμμετοχή του δημοσίου σε αυτούς ποσοστό %
Απασχόληση ΥΕΠ ως μέρος της συνολικής απασχόλησης
Δημόσια συμμετοχή στη συνολική απασχόληση ΥΕΠ
Δημόσια ΥΕΠ ως μέρος της απασχόλησης
Δανία
Νορβηγία
Σουηδία
28
22
26
90
92
93
25
20
25
Αυστρία
Γαλλία
Γερμανία
Ιταλία
10
15
11
12
61
75
58
85
6
11
7
11
Ην. Βασίλειο
ΗΠΑ
Καναδάς
16
17
15
77
45
44
12
8
7
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι χώρες ομαδοποιούνται σε επιμέρους σύνολα. Οι βόρειες χώρες με την εξαιρετικά εκτεταμένη απασχόληση στο κράτος πρόνοιας συγκροτούν μια ομάδα η οποία καταλαμβάνει το 20-25% της συνολικής απασχόλησης.
Μια δεύτερη ομάδα είναι εξίσου ομοιογενής. Εδώ, η απασχόληση στην κοινωνική πρόνοια είναι εξαιρετικά υπανάπτυκτη και ο ρόλος του δημοσίου τομέα στον καταμερισμό της συνολικής απασχόλησης παραμένει οριακός: Αυστρία, Γερμανία και Ιταλία είναι οι πιο ευδιάκριτες περιπτώσεις.
Υπάρχει, τέλος, μια τρίτη ομάδα στην οποία η απασχόληση στις κοινωνικές υπηρεσίες είναι αρκετά ανεπτυγμένη αλλά κυριαρχείται απόλυτα από τον ιδιωτικό τομέα. Αυτή περιλαμβάνει την Αυστραλία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ16.
7. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ (ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ)
Υπάρχουν πολυάριθμοι τρόποι να μελετήσουμε τον επαγγελματικό διαχωρισμό. Κατ’ αρχάς θα ανιχνεύσουμε τις αλλαγές μέσα στο χρόνο ως προς την υπέρ ή υπό – εκπροσώπηση των γυναικών, των μαύρων και των ισπανόφωνων σε επιλεγμένα, ελκυστικά και άχαρα επαγγέλματα.
Πίνακας 8
Η υπέρ ή υπό – εκπροσώπηση των γυναικών στα παραδοσιακά και τα μεταβιομηχανικά επαγγέλματα, 1960-85 (ποσοστιαίες μονάδες)
Επαγγέλματα
Γερμανία
Σουηδία
ΗΠΑ
1961 1985
1965 1984
1960 1986
Βιομηχανική οικονομία
Διευθύντριες
Υπάλληλοι γραφείου
Βιομηχανικές εργάτριες
-22 -21
+23 +25
-16 -31
-24 -26
+28 +20
-18 +28
-19 -8
+24 +33
-11 -24
Μεταβιομηχανική οικονομία
Επαγγελματίες/
τεχνικοί
Νοσοκόμες και δασκάλες
Μη επαγγελματίες εργαζόμενες σε υπηρεσίες
Εργαζόμενες σε παρακατιανές δουλειές
-18 -12
+29 +29
+23 +37
+49 +48
-23 -20
+40 +34
+37 +28
+42 +21
-14 -6
+46 +36
+6 +7
+38 +13
Ο δείκτης στον πίνακα αυτό μετράει τον αριθμό των σημείων απόκλισης πάνω ή κάτω από την ισοτιμία. Με ελάχιστες εξαιρέσεις παρατηρείται μείωση της έντασης του επαγγελματικού διαχωρισμού που βασίζεται στο φύλο και τα επαγγέλματα αρχίζουν να «ανοίγουν» και για το μέχρι πρότινος κατώτερο φύλο.
Η τάση μείωσης του διαχωρισμού των θέσεων εργασίας ως προς το φύλο είναι ασθενέστατη στην Γερμανία, αφού μόνο στην κατηγορία των επιστημονικών επαγγελμάτων παρατηρείται σημαντική διείσδυση των γυναικών. Οι Γερμανίδες έχουν αξιοσημείωτη εκπροσώπηση στις παρακατιανές δουλειές, ενώ οι Σουηδές με τη σειρά τους βίωσαν μια σημαντική επαγγελματική αναβάθμιση αλλά συγχρόνως και έναν έντονο διαχωρισμό, αφού δεν κατάφεραν να εισέλθουν στις διοικητικές/ διευθυντικές εργασίες. Η Σουηδία γενικά εμφανίζει μεγαλύτερη ροπή στον διαχωρισμό των επαγγελμάτων με βάση το φύλο από κάθε άλλη χώρα.
Στο άλλο άκρο βρίσκονται οι ΗΠΑ. Εκεί οι γυναίκες προόδευσαν αλματωδώς στις διευθυντικές / διοικητικές θέσεις και η ροπή του συστήματος να στρέφει τις γυναίκες σε παρακατιανά επαγγέλματα μειώθηκε απότομα.
Οι αιτίες για την στάση της Γερμανίας αλλά και της γενικότερης «δυσκινησίας» για την επαγγελματική πορεία των γυναικών, θα μπορούσαν να αναζητηθούν στο καθεστώς του κορπορατισμού που επιβάλλει κάποιες συγκεκριμένες αξίες και πρότυπα, αναγκάζοντας ουσιαστικά κάθε άνθρωπο να ακολουθήσει μία συγκεκριμένη «μοίρα» χωρίς δυνατότητες ανέλιξης στον επαγγελματικό τομέα. Πως θα μπορούσε μια γυναίκα της εποχής εκείνης να πάει κόντρα στο κατεστημένο της πατριαρχικής οικογένειας και της πεποίθησης ότι η θέση της γυναίκας είναι στο σπίτι; Πως θα μπορούσε να κάνει χρήση, του δεδομένου σήμερα δικαιώματος της για δουλειά και ισότιμη ευκαιρία;
Όπως θα δούμε όμως παρακάτω, οι γυναίκες δεν ήταν οι μόνες αδικημένες από τα καθεστώτα αυτά που έμοιαζαν να αγνοούν τελείως την ύπαρξη των μειονοτικών ομάδων, αφού οι μαύροι και οι ισπανόφωνοι έχουν τεράστια υπερεκπροσώπηση τόσο στις παραδοσιακές δουλειές όσο και στις μεταβιομηχανικές παρακατιανές δουλειές.
Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, οι πάντες γνωρίζουν ότι οι αλλοδαποί εργάτες και οι μειονοτικές ομάδες καταλαμβάνουν τον πυθμένα της αγοράς εργασίας, ενώ δεν υπάρχουν διαθέσιμα διεξοδικά στοιχεία για τους αλλοδαπούς εργάτες στη Σουηδία και τη Γερμανία κάτι που θα μπορούσε ίσως να μαρτυρά τον παραγκωνισμό τους και από το κράτος πρόνοιας.
Πίνακας 9
Αναλογία καλών / κακών επαγγελμάτων μεταξύ αντρών, γυναικών, μαύρων και ισπανόφωνων στις ΗΠΑ
Όλοι οι άντρες
Όλες οι γυναίκες
Μαύροι
Ισπανόφωνοι
1960 1986
1960 1986
1970 1986
1970 1986
Διευθυντές ως % των βιομηχανικών εργατών και των υπαλλήλων γραφείου
22,1 20,5
5,5 12,5
4,8 6,6
7,7 7,6
Επαγγελματικές δουλειές ως % των παρακατιανών δουλειών
565 242
55 126
37 74
63 66
Παρατηρούμε ότι στην παραδοσιακή βιομηχανική οικονομία η αναλογία διευθυντικών στελεχών / υπαλλήλων γραφείου αυξήθηκε απότομα, ιδίως στη Γερμανία αλλά και στη Σουηδία. Τόσο στη Σουηδία όσο και στη Γερμανία η αναλογία των θέσεων επιστημονικής – επαγγελματικής εργασίας προς τις παρακατιανές δουλειές για τις γυναίκες έχει επιδεινωθεί αισθητά.
Γενικά μπορούμε να συμπεράνουμε για την Γερμανία ότι θα παραμένει μια κατεξοχήν βιομηχανική οικονομία, αλλά με μειούμενους αριθμούς ανθρώπων που εμπλέκονται στην παραγωγή και με έναν ολοένα αυξανόμενο πληθυσμό από νοικοκυρές, νέους και ηλικιωμένους που αποκλείονται από την απασχόληση και εξαρτώνται από το κράτος πρόνοιας.
Για την Σουηδία, το κράτος πρόνοιας είναι εξαιρετικά δυναμικό, παρά τη νωθρή οικονομική μεγέθυνση. Ωστόσο διακρίνεται από μια πολύ μονόπλευρη μεροληψία ως προς το γυναικείο εργατικό δυναμικό. Η σουηδική δομή της απασχόλησης θα λέγαμε ότι εξελίσσεται προς δύο οικονομίες: η μία είναι ένας έντονος ανδρικός ιδιωτικός τομέας και η άλλη ένας γυναικοκρατούμενος δημόσιος τομέας.
Για τις ΗΠΑ, η τάση είναι υπέρ της επαγγελματικής αναβάθμισης αφού κι στην αντιπαράθεση διευθυντών και εργατών / υπαλλήλων, η θέση των γυναικών έχει βελτιωθεί σημαντικά, ενώ αυτό ισχύει λιγότερο για τους μαύρους και τους ισπανόφωνους. Τα στοιχεία υποδηλώνουν ωστόσο ότι τόσο οι καλές δουλειές, όσο και οι παρακατιανές,ανατίθενται δημοκρατικά πλην ορισμένων εξαιρέσεων των μειονοτικών ομάδων.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σε αυτή την εργασία και πάντα στηριζόμενοι στο σύγγραμμα του Esping – Andersen, προσπαθήσαμε να συγκρίνουμε την κοινωνική πολιτική περίπου 18 κρατών της Ευρώπης αλλά και των ΗΠΑ και της Αυστραλίας, με στόχο να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη. Είδαμε πως τα κράτη πρόνοιας ουσιαστικά επηρεάζονται άμεσα από το καθεστώς το οποίο επικρατεί, είτε είναι κορπορατιστικό, είτε σοσιαλδημοκρατικό, είτε φιλελεύθερο.
Είδαμε πως η αποεμπορευματοποίηση και η ανεξαρτητοποίηση του ανθρώπου από την εργασία του, είναι δύσκολο έως και ακατόρθωτο στις περισσότερες περιπτώσεις καθεστώτων, πλην κάποιων εξαιρέσεων σοσιαλδημοκρατισμού, με την παροχή ίσων επιδομάτων προς όλους.
Εξετάσαμε την παροχή των κοινωνικών δικαιωμάτων για να καταλήξουμε στο ότι αυτά παρέχονται ανάλογα και πάλι με το καθεστώς μόνο που στην περίπτωση αυτή δε θα πρέπει να μας διαφύγει το γεγονός του ότι δεν υπάρχει κανένα αμιγές καθεστώς παρά μεικτές περιπτώσεις και άρα τα δικαιώματα τα οποία είναι σε συνάρτηση με τα συνταξιοδοτικά προγράμματα, δεν παρέχονται με τον ίδιο τρόπο.
Σε ότι αφορά τώρα τις προαναφερθέντες συντάξεις, αυτές είναι ιδιαίτερα μεγάλες όπως είδαμε στα κράτη στα οποία είναι έντονο το κορπορατιστικο – κρατικιστικό στοιχείο (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία κτλ.). Κάτι τέτοιο είναι αναμενόμενο αν αναλογιστούμε πως σε αυτά τα κράτη πρόνοιας το κράτος παίζει τεράστιο ρόλο σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, ενώ αντίθετα στα φιλελεύθερα κράτη πρόνοιας οι δημόσιες συντάξεις είναι αισθητά χαμηλότερες με τον ιδιωτικό συνταξιοδοτικό τομέα να κυριαρχεί.
Η τάση για έξοδο από την αγορά εργασίας και πρόωρη συνταξιοδότηση είναι μεγαλύτερη στις χώρες όπου οι ευκαιρίες απασχόλησης των ηλικιωμένων είναι ισχνές (ηπειρωτική Ευρώπη),ενώ αντίθετα στην Σκανδιναβία, οι ευκαιρίες ωθούν τους ανθρώπους να παραμείνουν στο εργατικό δυναμικό για πολύ περισσότερο αφού δεν τους ελκύουν τα ανικανοποιητικά κρατικά προγράμματα συντάξεων.
Τέλος δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στον διαχωρισμό των φύλων σε ότι αφορά την επαγγελματική σταδιοδρομία, αλλά και στην εμφανή προκατάληψη των κρατών πρόνοιας προς τις μειονοτικές ομάδες. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για τις περισσότερες χώρες , για να ανοίξουν τον δρόμο εργασίας στις γυναίκες και πολύ περισσότερο για τα κράτη πρόνοιας να αναγνωρίσουν τους μαύρους και τους ισπανόφωνους ως μέλη της κοινωνίας που μπορούν να διεκδικήσουν τις ίδιες θέσεις με την λευκή πλειοψηφία των πολιτών.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 12
2. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.13
3. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.59
4. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.61
5. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.62
6. http://e-roosters.blogspot.com/2006/01/blog-post_23.html
7. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.64
8. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.33
9. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.66
10. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.66
11. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.66
12. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.66-67
13. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.67
14. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.176
15. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 178-179
16. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.303-304
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ
1. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 116
2. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 118
3. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 154
4. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 161
5. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 177
6. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 290
7. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 301
8. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 393
9. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 399
Πετρίδου Αφροδίτη
3ο έτος Πολιτικών Επιστημών
Αριστοτέλειου Παν/μιου Θες/νίκης
ΑΕΜ: ---
Εισαγωγή
Η εργασία αυτή είναι βασισμένη σχεδόν εξ’ολοκλήρου στο σύγγραμμα του Gosta Εsping – Andersen με τίτλο « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού της ευημερίας ». Έχει ως στόχο να αναλύσει, να πραγματευτεί και να συνοψίσει τα βασικά σημεία του βιβλίου αλλά και να συγκρίνει παράλληλα τα κοινωνικά κράτη της σημερινής αλλά και παλαιότερης Δυτικής Ευρώπης (σε κάποια σημεία μάλιστα θα επεκταθούμε στην υπόλοιπη Ευρώπη αλλά και στις ΗΠΑ). Θα ασχοληθούμε αρχικά με την ίδια την έννοια του κράτους πρόνοιας για την οποία υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί ορισμοί αλλά επίσης θα εντρυφήσουμε στην κοινωνιολογική ανάλυση του συγγραφέα ως προς τα κοινωνικά γνωρίσματα των κρατών πρόνοιας και της αλληλεπίδρασης τους με παράγοντες όπως η κοινωνική ανισότητα και η στρωμάτωση .
Θα πρέπει σε αυτό το σημείο να επισημάνουμε ορισμένες βασικές έννοιες του συγγράμματος καθώς ο Esping – Andersen επαναπροσδιορίζει το κοινωνικό κράτος με βάση τρεις αλληλοσυνδεόμενες αρχές: η πρώτη αφορά την αναγνώριση των κοινωνικών δικαιωμάτων του πολίτη σε συνάρτηση με την λεγόμενη αποεμπορευματοποίηση, την οποία θα αναλύσουμε περαιτέρω αργότερα, η δεύτερη συνδέει την διάσταση της κοινωνικής στρωμάτωσης με το κράτος πρόνοιας και η τρίτη αναφέρεται στις σχέσεις που διαμορφώνονται ανάμεσα στο κράτος, την αγορά και την οικογένεια σε επίπεδο παροχής κοινωνικής προστασίας.1 Σύμφωνα με τις τρεις αυτές αρχές διακρίνονται τα τρία καθεστώτα κράτους πρόνοιας: το «φιλελεύθερο», το «συντηρητικό – κορπορατιστικό», και το «σοσιαλδημοκρατικό».2 Αυτά τα τρία καθεστώτα λοιπόν, όχι με την αμιγή μορφή τους, αλλά παραλλαγμένα, κυριαρχούν στον σημερινό κόσμο του κοινωνικού κράτους .
Για τυχόν διευκρινίσεις, επισημάνσεις και πληροφορίες μπορούμε να ανατρέξουμε στην βιβλιογραφία που υπάρχει στο τέλος αυτής της εργασίας.
1.ΕΝΝΟΙΑ – ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
Προτού προχωρήσουμε στην περιγραφή και την ανάλυση ωστόσο των κοινωνικών κρατών, θα ήταν συνετό να καταλήξουμε σε έναν καθολικό ορισμό για το τι ακριβώς συνιστά το κράτος πρόνοιας που να είναι ευρέως αποδεκτή στον σύγχρονο κόσμο.
Ένας κοινός ορισμός που παρατίθεται και στο βιβλίο είναι ότι το κράτος πρόνοιας συνεπάγεται την ευθύνη του κράτους να εξασφαλίζει στους πολίτες του κάποιο βασικό ελάχιστο ευημερίας.3 Ωστόσο ένας τέτοιος ορισμός παρακάμπτει, σύμφωνα με τον συγγραφέα, το ζήτημα του αν οι κοινωνικές επιστήμες είναι χειραφετητικές ή όχι, αν βοηθούν στην νομιμοποίηση του συστήματος και αν αντιφάσκουν ή βοηθούν στη διεργασία της αγοράς. Ακόμη, ο ίδιος ο ορισμός είναι γενικά και ασαφώς διατυπωμένος, καθώς δε μπορούμε να γνωρίζουμε τι αποτελεί για κάθε κράτος ο όρος «βασικό ελάχιστο ευημερίας» .
Ορισμένες μεταγενέστερες μελέτες ισχυρίζονται ότι με βάση τις δαπάνες του κράτους ερμηνεύουν το κράτος πρόνοιας 4, κάτι που όμως μπορεί να αποβεί παραπλανητικό, γιατί θεωρούμε ότι όλες οι δαπάνες έχουν την ίδια βαρύτητα ενώ ορισμένα κράτη όπως το αυστριακό ξοδεύουν μεγάλο μερίδιο σε επιδόματα για τους προνομιούχους δημοσίους υπαλλήλους. Ελάχιστοι σημερινοί αναλυτές θα συμφωνούσαν ότι μια μεταρρυθμισμένη παράδοση ανακούφισης από τη φτώχεια μπορεί να χαρακτηριστεί ως δέσμευση του κράτους για την ανάπτυξη της κοινωνικής ευημερίας.
Ο Therborn διατυπώνει μια διαφορετική άποψη κατά την οποία σε ένα γνήσιο κράτος πρόνοιας η πλειονότητα των τακτικών καθημερινών δραστηριοτήτων του θα πρέπει να αφιερώνεται στις ανάγκες ευημερίας των νοικοκυριών.5
Μια ενδιαφέρουσα άποψη είναι και αυτή του Νόζικ, σύμφωνα με τον οποίο «Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να περάσουμε εθελοντικά από το ελάχιστο κράτος στο κράτος πρόνοιας και έτσι ουσιαστικά κάθε κράτος πρόνοιας παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα»! 6
Θα καταλήξουμε, τέλος, στην πιο αποδεκτή άποψη που διατυπώθηκε μόλις το 1950 από τον T. H. Marshall, ότι «η κοινωνική ιδιότητα του πολίτη συνιστά την κεντρική ιδέα ενός κράτους πρόνοιας».7 Η έννοια όμως αυτή θα πρέπει να ξεκαθαριστεί, καθώς πάνω απ’ όλα θα πρέπει να εμπεριέχει την αναγνώριση των κοινωνικών δικαιωμάτων. Αν τα παραπάνω αποκτούν νομικό και πρακτικό κύρος ανάλογο με αυτό που χαρακτηρίζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, αν είναι απαραβίαστα και αναγνωρίζονται πάνω στη βάση της ιδιότητας του πολίτη, τότε συνεπάγονται την αποεμπορευματοποίηση των ατόμων απέναντι στη αγορά.
2. Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ «ΑΠΟΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ» - ΜΟΝΤΕΛΑ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
Σε αυτό το εισαγωγικό κεφάλαιο θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε την έννοια της αποεμπορευματοποίησης όπως αυτή ορίζεται από τον συγγραφέα, δηλαδή τον βαθμό στον οποίο επιτρέπεται σε κάθε άνθρωπο να διαμορφώνει το βιοτικό του επίπεδο ανεξάρτητα από τις αμιγείς δυνάμεις της αγοράς..8 Η αποεμπορευματοποίηση ενδυναμώνει τον εργαζόμενο και εξασθενίζει την απόλυτη εξουσία του εργοδότη και γι’αυτό τον λόγο άλλωστε οι εργοδότες ήταν ανέκαθεν αντίθετοι στην αποεμπορευματοποίηση.9 Λόγω της ανομοιότητας των αναγκών, των επιδράσεων και των φυσικών διαφορών μεταξύ των κρατών, τα αποεμπορευματοποιημένα δικαιώματα έχουν αναπτυχθεί με διαφορετικούς τρόπους στα σημερινά κράτη πρόνοιας.
Στα κράτη πρόνοιας όπου επικρατεί η κοινωνική αρωγή τα δικαιώματα δεν συνδέονται τόσο με την εργασιακή επίδοση, όσο με τις αποδείξιμες ανάγκες.10 Με άλλα λόγια, σημαντικό για τα κράτη πρόνοιας αυτόυ του τύπου, είναι όχι τόσο η ικανότητα και η παραγωγικότητα ενός εργαζομένου αλλά η βεβαιότητα ότι χρειάζεται πράγματι μία μορφή ενίσχυσης (π.χ. επίδομα). Ωστόσο οι έλεγχοι για την απόδειξη των στοιχείων αυτών αλλά και τα ισχνά επιδόματα έχουν ως αποτέλεσμα την μείωση του αποεμπορευματοποιητικού αποτελέσματος. Έτσι στις χώρες που επικρατεί το μοντέλο αυτό (Αγγλοσαξονικές κυρίως) ενδυναμώνεται η αγορά αφού όλοι ενθαρρύνονται να κάνουν χρήση της ιδιωτικής ασφάλισης.11
Ένα δεύτερο κυρίαρχο μοντέλο ασπάζεται την υποχρεωτική κρατική κοινωνική ασφάλιση με ευρέως κατοχυρωμένα δικαιώματα. Ενδέχεται και πάλι όμως να μην καταφέρνει να εξασφαλίζει μια ουσιαστική αποεμπορευματοποίηση αφού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον χαρακτήρα της επιλεξιμότητας και τους κανόνες που διέπουν τις παροχές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μπορεί να θεωρηθεί η Γερμανία η οποία υπήρξε πρωτοπόρος στην κοινωνική ασφάλιση αλλά κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα δεν κατόρθωσε πολλά στον τομέα της αποεμπορευματοποίησης, λόγω του ότι τα επιδόματα εξαρτώνται σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από τις εισφορές και κατά συνέπεια από την εργασία.12
Το τρίτο μοντέλο πρόνοιας τέλος, είναι το επίδομα τύπου Beveridge προς τους πολίτες, μπορεί αρχικά να φαίνεται να προωθεί την αποεμπορευματοποίηση καθώς προσφέρει ίσο, βασικό επίδομα σε όλους ανεξάρτητα από προηγούμενες αποδοχές, εισφορές ή επιδόσεις. Ίσως πράγματι να είναι ένα σύστημα μεγαλύτερης αλληλεγγύης αλλά όχι κατ’ ανάγκη αποεμπορευματοποιητικό αφού μόνο σπάνια μπορούν αυτά τα προγράμματα να παρέχουν επιδόματα τέτοιου επιπέδου ώστε να προσφέρουν στους αποδέκτες μια πραγματικά εναλλακτική λύση ως προς την εργασία.13 Κάτι τέτοιο σημαίνει πως ενώ το μοντέλο αυτό θα είχε θεωρητικά την δυνατότητα να προασπιστεί και να ενισχύσει δραστικά την αποεμπορευματοποίηση, ωστόσο πρακτικά τα επιδόματα είναι ανεπαρκή για να ανεξαρτητοποιήσουν κάποιο άτομο από την ανάγκη για εργασία για την ικανοποίηση των βιοτικών του αναγκών.
3.ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΑΘΕΣΤΩΤΩΝ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να διαχωρίσουμε τα 3 βασικά είδη καθεστώτος, το «φιλελεύθερο», το «κορπορατιστικό», και το «σοσιαλδημοκρατικό» είδος.
Στο πρώτο, επικρατεί η αρωγή μετά από έλεγχο των προσωπικών πόρων, τα λιτά και ανεπαρκή προγράμματα κοινωνικής ασφάλισης και επιδόματα για μερίδα ανθρώπων, εξαρτημένη από το κράτος. Το κράτος ενθαρρύνει την αγορά παθητικά (εξασφαλίζοντας ένα ελάχιστο επιδομάτων) και ενεργητικά (επιδοτώντας ιδιωτικά προγράμματα πρόνοιας). Ελαχιστοποιούνται έτσι οι επενέργειες της αποεμπορευματοποίησης και παράλληλα οικοδομείται μια μορφή διαστρωμάτωσης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς και η Αυστραλία.
Στο δεύτερο είδος, δηλαδή τον κορπορατισμό, ανήκει ένα συντηρητικό κράτος πρόνοιας στο οποίο τα κοινωνικά δικαιώματα και η χορήγηση τους ποτέ δεν αποτέλεσαν «το μήλο της Έριδας» και αυτό που υπερείχε ήταν η διαφύλαξη των ταξικών διαφορών, άρα τα δικαιώματα συνδέονταν άμεσα με την τάξη και την θέση. Εδώ το κράτος αντικαθιστά την αγορά ως χορηγός ευημερίας, ενώ προβάλλεται μια ισχυρή δέσμευση για τη διαφύλαξη της παραδοσιακής οικογένειας και της Εκκλησίας.. Ο κορπορατισμός ομαδοποιεί χώρες όπως η Αυστρία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία.
Τέλος, το τρίτο είδος, ο «σοσιαλδημοκρατισμός», αποτελεί ένα τύπο καθεστώτος στο οποίο οι αρχές της καθολικότητας και της αποεμπορευματοποίησης των κοινωνικών δικαιωμάτων επεκτάθηκαν και στις νέες μεσαίες τάξεις. Αντί ενός δυϊσμού της αγοράς και του κράτους, επιδιώχθηκε ένα κράτος πρόνοιας που θα είναι μια ισότητα των υψηλότερων επιπέδων και όχι ισότητα των ελάχιστων αναγκών. Ανεξάρτητα από το επάγγελμα και την κοινωνική τους θέση, όλοι λαμβάνουν επιδόματα, όλοι είναι εξαρτώμενοι και όλοι αισθάνονται την υποχρέωση να πληρώνουν.Χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ αποτελούν οι Σκανδιναβικές χώρες (Σουηδία, Νορβηγία).
4. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ – ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΥΠΟΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ
Τα κοινωνικά δικαιώματα σπανίως παρέχονται χωρίς προϋποθέσεις. Υπάρχουν τρία συστήματα που διακρίνονται σε αυτό τον τομέα της διάρθρωσης της κοινωνικής ασφάλειας: Το πρώτο, οικοδομεί τις δικαιοδοτήσεις γύρω από την αποδείξιμη ανάγκη. Μετά τον έλεγχο των πόρων, παραχωρείται κάποιο είδος πρόνοιας (π.χ. επιδόματα) Κύρια παραδείγματα είναι τα πρώιμα συνταξιοδοτικά προγράμματα της Σκανδιναβίας, το Βρετανικό πρόγραμμα επικουρικών ωφελημάτων κτλ.
Το δεύτερο, επεκτείνει τις δικαιοδοτήσεις βάσει της εργασιακής επίδοσης. Τα δικαιώματα εδώ εξαρτώνται και από την πρόσδεση στην αγορά εργασίας και από χρηματοοικονομικές εισφορές. Εφαρμόστηκε με ιδιαίτερη συστηματικότητα πρώτα στη Γερμανία.
Το τρίτο, προέρχεται από την αρχή του Beveridge. Σύμφωνα με αυτή, η επιλεξιμότητα για το αν θα πρέπει να παρέχονται κοινωνικά δικαιώματα, θα πρέπει να βασίζεται στο αν είναι κανείς πολίτης ή κάτοικος μιας χώρας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά κανόνα αυτή η προσέγγιση εγκλείει ισχυρές δυνατότητες αποεμπορευματοποίησης.
Μέχρι ενός σημείου, οι τρεις τύποι αντικατοπτρίζουν τη γνωστή τριχοτομία που διατύπωσε ο Titmuss διακρίνοντας τα κράτη πρόνοιας σε υπολειμματικά, επιχειρησιακού τύπου και θεσμικά. Στην πραγματικότητα όμως δεν υπάρχουν μονοδιάστατα έθνη με την έννοια της αμιγούς περίπτωσης, δεν υπάρχει δηλαδή κράτος πρόνοιας που να περιέχει μόνο ένα από τα προαναφερθέντα είδη συστημάτων.
Ανάλογα τώρα με τους τύπους συστημάτων που περιγράψαμε, θα κάνουμε μία σύγκριση 18 κορυφαίων βιομηχανικών δημοκρατιών σε ότι αφορά τον δείκτη αποεμπορευματοποίησης αναφορικά με τις συντάξεις γήρατος.
Πίνακας 1
Συντάξεις
Ασθένεια
Ανεργία
Αυστραλία
5,0
4,0
4,0
Αυστρία
11,9
12,5
6,7
Βέλγιο
15,0
8,8
8,6
Γαλλία
12,0
9,2
6,3
Γερμανία
8,5
11,3
7,9
Δανία
15,0
15,0
8,1
Ελβετία
9,0
12,0
8,8
Ηνωμένο Βασίλειο
8,5
7,7
7,2
ΗΠΑ
7,0
0,0*
7,2
Ιαπωνία
10,5
6,8
5,0
Ιρλανδία
6,7
8,3
8,3
Ιταλία
9,6
9,4
5,1
Καναδάς
7,7
6,3
8,0
Νέα Ζηλανδία
9,1
4,0
4,0
Νορβηγία
14,9
14,0
9,4
Ολλανδία
10,8
10,5
11,1
Σουηδία
17,0
15,0
7,1
Φιλανδία
14,0
10,0
5,2
Μέσος Όρος
Σταθερή Απόκλιση
10,7
3,4
9,2
4,0
7,1
1,9
*Πρόγραμμα που δεν υφίσταται και επομένως βαθμολογείται με 0.
Στον πίνακα αυτό εξετάζεται το δυναμικό ενός προγράμματος όσον αφορά την αποεμπορευματοποίηση και το βαθμό της απεξάρτησης του μέσου εργαζομένου από την αγορά. Έτσι ενώ η Γερμανία είναι μία χώρα που θεωρείται ότι έχει πρώτης τάξεως συνταξιοδοτικό πρόγραμμα, είναι δυνατόν να έχει χαμηλή βαθμολογία. Αυτό συμβαίνει γιατί στην Γερμανία απαιτούνται μακρές περίοδοι εισφορών και μεγάλη χρηματική συνεισφορά εκ μέρος του ατόμου. Είναι φανερό πως οι σκανδιναβικές χώρες παρουσιάζουν έναν σαφώς μεγαλύτερο βαθμό αποεμπορευματοποίησης από τις υπόλοιπες (π.χ. Ην. Βασίλειο).
Πίνακας 2
Βαθμολογία αποεμπορευματοποίησης
Αυστραλία
13,0
ΗΠΑ
13,8
Νέα Ζηλανδία
17,1
Καναδάς
22,0
Ιρλανδία
23,3
Ηνωμένο Βασίλειο
23,4
Ιταλία
24,1
Ιαπωνία
27,1
Γαλλία
27,5
Γερμανία
27,7
Φινλανδία
29,2
Ελβετία
29,8
Αυστρία
31,1
Βέλγιο
32,4
Ολλανδία
32,4
Δανία
38,1
Νορβηγία
38,3
Σουηδία
39,1
Μέσος όρος
Σταθερή απόκλιση
27,2
7,7
Με τον πίνακα αυτό, και με βάση τα τρία πρότυπα συστημάτων, καταλήγουμε σε κάποια συμπεράσματα:
Α. Οι χώρες με ιστορική κληρονομιά συντηρητισμού είναι πιθανό να αναπτύσσουν σε πρώιμη χρονική περίοδο έναν αρκετά ικανοποιητικό βαθμό αποεμπορευματοποίησης στην κοινωνική πολιτική τους. Τα κράτη πρόνοιας ωστόσο, περιορίζουν την χαλάρωση των δεσμών της αγοράς με μηχανισμούς κοινωνικού ελέγχου όπως η ισχυρή δέσμευση της οικογένειας στην παροχή προστασίας.
Β. Οι χώρες με ισχυρή φιλελεύθερη κληρονομιά θα διακλαδίζονται ανάλογα με την δόμηση της πολιτικής εξουσίας. Όταν η σοσιαλδημοκρατία καταλήγει σε πολιτική κατίσχυση (Δανία, Νορβηγία, Σουηδία), το φιλελεύθερο καλούπι αντικαθίσταται από ένα εξαιρετικά αποεμπορευματοποιημένο σοσιαλδημοκρατικό καθεστώς πρόνοιας.Από την άλλη, εκεί όπου η εργατική τάξη αποτυγχάνει να αναδιατάξει την πολιτική οικονομία του έθνους διεκδικώντας την κυριαρχία, το αποτέλεσμα είναι χαμηλή ή μέτρια αποεμπορευματοποίηση (Ην. Βασίλειο στο ένα άκρο, Καναδάς και ΗΠΑ στο άλλο).
5. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗΣ
Το κράτος πρόνοιας μπορεί να παρέχει υπηρεσίες και ασφάλεια του εισοδήματος αλλά είναι επίσης και ένα σύστημα κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Έχουν λοιπόν επικρατήσει δύο απόψεις ως προς αυτό: η μία, υποστηρίζει τυπικά ότι ακόμη και το προηγμένο κράτος πρόνοιας απλώς αναπαράγει την υπάρχουσα ταξική κοινωνία. Η δεύτερη, βλέπει τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις ως μείζονα συμβολή στην φθίνουσα σημασία των τάξεων.
Ο βαθμός κατά τον οποίο υπάρχουν σαφώς καθορισμένα συμπλέγματα καθεστώτων εξαρτάται από τον βαθμό κατά τον οποίο τα ειδοποιά χαρακτηριστικά ενός καθεστώτος παρουσιάζονται αποκλειστικά σε έναν τύπο. Δεν θα περιμέναμε, για παράδειγμα, από ένα σύστημα συντηρητικού τύπου να εμπεριέχει επίσης φιλελεύθερα γνωρίσματα ή σοσιαλδημοκρατικά γνωρίσματα. Καθότι ο πραγματικός κόσμος των κρατών πρόνοιας είναι πιθανόν να παρουσιάζει υβριδικές μορφές, θα πρέπει να δούμε σε ποιο βαθμό υπάρχει επαρκής συν-διακύμανση για να αναδυθούν ευδιάκριτα συμπλέγματα καθεστώτων.
Πίνακας 3
κορπορατισμός
κρατισμός
ανακούφιση από τη φτώχεια μετά από έλεγχο των προσωπικών πόρων (ως ποσοστό % της συνολικής δημόσιας κοινωνικής δαπάνης)
Ιδιωτικές συντάξεις (ως ποσοστό % των συνολικών συντάξεων)
Ιδιωτικές δαπάνες υγείας (ως ποσοστό % επί του συνόλου)
Μέση καθολικότητα
Μέση ισότητα επιδομάτων
Αυστραλία
1
0,7
3,3
30
36
33
1,00
Αυστρία
7
3,8
2,8
3
36
72
0,52
Βέλγιο
5
3
4,5
8
13
67
0,79
Γαλλία
10
3,1
11,2
8
28
70
0,55
Γερμανία
6
2,2
4,9
11
20
72
0,56
Δανία
2
1,1
1,0
17
15
87
0,99
Ελβετία
2
1,0
8,8
20
35
96
0,48
Ην. Βασίλειο
2
2,0
-*
12
10
76
0,64
ΗΠΑ
2
1,5
18,2
21
57
54
0,22
Ιαπωνία
7
0,9
7,0
23
28
63
0,32
Ιρλανδία
1
2,2
5,9
10
6
60
0,77
Ιταλία
12
2,2
9,3
2
12
59
0,52
Καναδάς
2
0,2
15,6
38
26
93
0,48
Νέα Ζηλανδία
1
0,8
2,3
4
18
33
1,00
Νορβηγία
4
0,9
2,1
8
1
95
0,69
Ολλανδία
3
1,8
6,9
13
22
87
0,57
Σουηδία
2
1,0
1,1
6
7
90
0,82
Φινλανδία
4
2,5
1,9
3
21
88
0,72
Μέσος όρος
Σταθ. Αποκλ.
4,1
3,2
1,7
1,0
5,9
5,1
13
10
22
14
72
19
0,65
0,22
*δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία
Στον παραπάνω πίνακα ελέγχεται ο βαθμός κορπορατισμού, κρατισμού, ελέγχου των προσωπικών πόρων, επιρροής της αγοράς, καθολικότητας και ισότητας των επιδομάτων στα 18 κράτη πρόνοιας.
Αρχίζοντας από τις συντηρητικές ιδιότητες ανακαλύπτουμε μια δι-κόρυφη κατανομή των χωρών, αναφορικά με τον κορπορατισμό και τον κρατισμό. Μια ομάδα χωρών έχει πολύ υψηλή βαθμολογία και στα δύο (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία). Αυτή είναι και η ομάδα χωρών που προηγουμένως προσδιορίσαμε ότι εμπίπτει στην κατηγορία της συντηρητικής παράδοσης όσον αφορά την αποεμπορευματοποίηση.
Όταν στρεφόμαστε στα φιλελεύθερα χαρακτηριστικά το σχήμα γίνεται πιο ασαφές. Η μεταβλητή της ανακούφισης από τη φτώχεια ομαδοποιεί τις χώρες σε τρία συμπλέγματα, ένα με υψηλή βαθμολογία (Καναδάς, Γαλλία, ΗΠΑ), ένα με μέσα επίπεδα και ένα οριακό (σκανδιναβικές χώρες).
Εξετάζοντας τέλος τα κριτήρια του σοσιαλιστικού καθεστώτος, βλέπουμε ότι η καθολικότητα είναι η δεσπόζουσα αρχή για τα σκανδιναβικά κράτη και ως έναν βαθμό την προσεγγίζουν και ορισμένα φιλελεύθερα κράτη (Καναδάς, Ελβετία).
Πίνακας 4
Βαθμός
Συντηρητισμού
Φιλελευθερισμού
Σοσιαλισμού
Έντονος
Αυστρία 8
Βέλγιο 8
Γαλλία 8
Γερμανία 8
Ιταλία 8
Αυστραλία 10
Ελβετία 12
ΗΠΑ 12
Ιαπωνία 10
Καναδάς 12
Δανία 8
Νορβηγία 8
Ολλανδία 6
Σουηδία 8
Φινλανδία 6
Μέτριος
Ιαπωνία 4
Ιρλανδία 4
Νορβηγία 4
Ολλανδία 4
Φινλανδία 6
Γαλλία 8
Γερμανία 6
Δανία 6
Ολλανδία 6
Ην. Βασίλειο 6
Ιταλία 6
Αυστραλία 4
Βέλγιο 4
Γερμανία 4
Ελβετία 4
Ην. Βασίλειο 4
Νέα Ζηλανδία 4
Χαμηλός
Αυστραλία 0
Δανία 2
Ελβετία 0
Ην. Βασίλειο 0
ΗΠΑ 0
Καναδάς 2
Νέα Ζηλανδία 2
Σουηδία 0
Αυστρία 4
Βέλγιο 4
Ιρλανδία 2
Νέα Ζηλανδία 2
Νορβηγία 0
Σουηδία 0
Φινλανδία 4
Αυστρία 2
Γαλλία 2
ΗΠΑ 0
Ιαπωνία 2
Ιρλανδία 2
Ιταλία 0
Ο πίνακας αυτός καταδεικνύει την ομαδοποίηση των κρατών πρόνοιας ανάλογα με τις ιδιότητες του συντηρητικού, φιλελεύθερου και σοσιαλιστικού καθεστώτος.
Είναι εμφανές ότι τα συμπλέγματα καθεστώτων υπάρχουν. Οι χώρες που σημειώνουν υψηλή βαθμολογία στον συντηρητισμό παίρνουν όλες χαμηλή ή μέτρια βαθμολογία στον φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό. Το αντίστροφο ακριβώς γίνεται με τις χώρες που σημειώνουν υψηλούς δείκτες στον φιλελευθερισμό και τον σοσιαλισμό. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κράτος που σημειώνει υψηλές επιδόσεις σε ένα καθεστώς, θα σημειώνει χαμηλές επιδόσεις στα υπόλοιπα καθεστώτα.
Μπορούμε να αρχίσουμε να βλέπουμε ότι οι ομαδοποιήσεις της αποεμπορευματοποίησης και της διαστρωμάτωσης είναι πολύ παρόμοιες. Υπάρχει μια σαφής σύμπτωση υψηλής αποεμπορευματοποίησης και ισχυρής καθολικότητας στα σκανδιναβικά κράτη πρόνοιας όπου έχει ασκήσει επιρροή η σοσιαλδημοκρατία. Ακόμη, υπάρχει μια σύμπτωση χαμηλής αποεμπορευματοποίησης και έντονης ατομικιστικής αυτοδυναμίας στις αγγλοσαξονικές χώρες ενώ τέλος, οι χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης με τον κορπορατιστικό τους χαρακτήρα εφαρμόζουν πολύ συγκρατημένα την αποεμπορευματοποίηση.
Είναι λοιπόν σαφές ότι το μείγμα δημόσιου και ιδιωτικού επηρεάζει σημαντικά την αποεμπορευματοποίηση αλλά και την διαστρωμάτωση.
6. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΣΥΝΤΑΞΕΩΝ ΠΟΥ ΠΑΡΕΧΟΥΝ
Οι χώρες, όπως έχουμε άλλωστε δει και σε προηγούμενους πίνακες και στοιχεία, ομαδοποιούνται με σαφήνεια και πάλι. Παρουσιάζουν για μία ακόμη φορά μία έντονη δι-κόρυφη κατανομή αναφορικά με την έμφαση που δίνουν στις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων14.
Πίνακας 5
Συντάξεις κοινωνικής ασφάλειας
Συντάξεις δημοσίων υπαλλήλων
Επαγγελματικές συντάξεις
Ατομικές ετήσιες πρόσοδοι
Αυστραλία
59,4
10,9
20,3
9,4
Αυστρία
67,8
29,8
0,8
2,3
Βέλγιο
60,2
32,3
4,3
3,3
Γαλλία
67,5
25,2
2,4
4,9
Γερμανία
70,4
18,6
4,2
6,8
Δανία
70,5
12,7
7,5
9,2
Ελβετία
70,1
9,3
13,7
5,9
Ην. Βασίλειο
67,3
21,1
10,5
1,1
ΗΠΑ
60,9
18,3
17,1
3,7
Ιαπωνία
54,4
22,8
11,4
11,4
Ιρλανδία
54,8
35,5
1,6
8,1
Ιταλία
71,6
26,0
1,2
1,2
Καναδάς
58,0
4,0
12,0
26,0
Ολλανδία
69,4
18,1
8,0
4,5
Νέα Ζηλανδία
87,9
8,2
3,8
0,1
Νορβηγία
82,0
10,4
1,2
6,4
Σουηδία
85,5
8,8
4,4
1,3
Φινλανδία
69,3
27,4
1,1
2,2
Όπως διακρίνουμε στην μία ομάδα χωρών το μέγεθος των συντάξεων είναι τεράστιο: Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία και Ιαπωνία. Φυσικά σε αυτό το σημείο θα πρέπει να θυμηθούμε ότι όλες οι χώρες αυτές είναι έντονα κρατιστικές και κορπορατιστικές, με την συνεχή παρέμβαση του κράτους σε όλους τους τομείς να κυριαρχεί.
Σε αντιδιαστολή, τόσο στο φιλελεύθερο, όσο και στο σοσιαλιστικό κράτος πρόνοιας, η δαπάνη για τις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων είναι αισθητά πιο χαμηλή (Αυστραλία, Καναδάς, Δανία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Σουηδία και Ελβετία). Για αυτό το σύμπλεγμα κρατών, πρώτο λόγο έχει η λιτή κοινωνική ασφάλεια με ισχυρές ιδιωτικές δεσμεύσεις (Καναδάς και ΗΠΑ) ενώ η Νορβηγία και η Σουηδία αποτελούν παραδείγματα αντίθετης τάσης.
Διακρίνουμε έτσι ακολούθως τα εξής «συνταξιοδοτικά καθεστώτα» :
1. Σωματειακά ασφαλιστικά συστήματα που κυριαρχούνται από το κράτος με την κεντρική θέση να αποτελεί κεντρικό στοιχείο. Εδώ, υπάρχει οριακή ιδιωτική αγορά με εμφανή προνόμια των δημοσίων υπαλλήλων (Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ιαπωνία).
2. Υπολειμματικά συστήματα στα οποία τείνει να επικρατεί η αγορά, εις βάρος είτε της κοινωνικής ασφάλειας, είτε των προνομιούχων δημοσίων υπαλλήλων, είτε και των δύο (Αυστραλία, Καναδάς, Ελβετία και ΗΠΑ).
3. Καθολικά συστήματα που κυριαρχούνται από το κράτος και στα οποία τα εκτεταμένα κοινωνικά δικαιώματα εκριζώνουν τόσο τα προνόμια του κοινωνικού στάτους όσο και τις αγορές (Νέα Ζηλανδία, Σουηδία, Δανία και Ολλανδία).
Αυτή η κατάταξη δεν περιλαμβάνει μόνο μια ουσιαστικά μεικτή περίπτωση, την Μεγάλη Βρετανία, αφού εδώ η βασική ενιαία κρατική σύνταξη δεν συμπληρώθηκε ικανοποιητικά από ένα δευτεροβάθμιο σύστημα δημοσίου τομέα και συγχρόνως η αρχή ανάθεσης με σύμβαση σε ιδιωτικές εταιρείες έχει οδηγήσει σε κάποια αύξηση των ιδιωτικών συντάξεων15.
7. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΑΣΗ ΓΙΑ ΕΞΟΔΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ
Πίνακας 6
Τάσεις ως προς την έξοδο από την αγορά εργασίας μεταξύ των μεγαλύτερων σε ηλικία αντρών: ποσοστά % συμμετοχής των αντρών 55-64 στο εργατικό δυναμικό
1960/62
1970
1984/85
Αλλαγή
Νορβηγία
Σουηδία
92
90
87
85
80
76
-12
-14
Γαλλία
Γερμανία
Ολλανδία
80
83
85
50
58
54
50
58
54
-30
-25
-31
Ην. Βασίλειο
ΗΠΑ
Καναδάς
94
83
86*
91
81
84
69
69
71
-25
-14
-15
*Για τον Καναδά χρησιμοποιούμε αντί του 1960, το 1965
Μιας και στο προηγούμενο κεφάλαιο εξετάσαμε τα συνταξιοδοτικά καθεστώτα και τη σημασία τους για κάθε κράτος πρόνοιας, θα ήταν συνετό να δούμε και ποιοι είναι οι λόγοι που παρακινούν τους ανθρώπους στην απομάκρυνση από την αγορά εργασίας.
Γενικά, από πολλές μελέτες θεωρείται ότι η συνταξιοδότηση παρακινείται από τα ελκυστικά επιδόματα ευημερίας ενώ κάποιες άλλες υποστηρίζουν το ακριβώς αντίθετο. Δύο ωστόσο παράγοντες φαίνονται ιδιαίτερα σημαντικοί: ο κίνδυνος της μακρόχρονης ανεργίας μεταξύ των ηλικιωμένων εργαζομένων και η δυνατότητα να λάβουν ένα συνταξιοδοτικό εισόδημα.
Η πιθανότητα μακρόχρονης ανεργίας είναι πολύ υψηλή σε χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ολλανδία και η Βρετανία (35-50%) και αρκετά χαμηλή στην Σκανδιναβία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ (10-12%).
Όσον αφορά τα επιδόματα, στην ηπειρωτική Ευρώπη όπου οι ευκαιρίες στην αγορά εργασίας είναι πενιχρές για τους ηλικιωμένους η πρόωρη συνταξιοδότηση ενδέχεται να είναι μαζική αν τα επιδόματα είναι ελκυστικά. Στην Σκανδιναβία όμως, τα επιδόματα μπορεί να είναι ικανοποιητικά αλλά δεν θα παρακινήσουν σε συνταξιοδότηση όταν οι συνθήκες στην αγορά εργασίας είναι καλές.
Τέλος, η πρόωρη συνταξιοδότηση κατέληξε να εξυπηρετεί γενικότερους σκοπούς διατήρησης της πλήρους απασχόλησης σε χώρες όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, η Γαλλία και το Βέλγιο, όπου το κράτος πρόνοιας είναι έντονα προκατειλημμένο κατά της διεύρυνσης των δημόσιων οικονομικών πολιτικών.
Πίνακας 7
Ο ρόλος του κράτους πρόνοιας στη δομή της απασχόλησης: συνολική απασχόληση στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και της κοινωνικής πρόνοιας (ΥΕΠ) και η συμμετοχή του δημοσίου σε αυτούς ποσοστό %
Απασχόληση ΥΕΠ ως μέρος της συνολικής απασχόλησης
Δημόσια συμμετοχή στη συνολική απασχόληση ΥΕΠ
Δημόσια ΥΕΠ ως μέρος της απασχόλησης
Δανία
Νορβηγία
Σουηδία
28
22
26
90
92
93
25
20
25
Αυστρία
Γαλλία
Γερμανία
Ιταλία
10
15
11
12
61
75
58
85
6
11
7
11
Ην. Βασίλειο
ΗΠΑ
Καναδάς
16
17
15
77
45
44
12
8
7
Όπως ήταν αναμενόμενο, οι χώρες ομαδοποιούνται σε επιμέρους σύνολα. Οι βόρειες χώρες με την εξαιρετικά εκτεταμένη απασχόληση στο κράτος πρόνοιας συγκροτούν μια ομάδα η οποία καταλαμβάνει το 20-25% της συνολικής απασχόλησης.
Μια δεύτερη ομάδα είναι εξίσου ομοιογενής. Εδώ, η απασχόληση στην κοινωνική πρόνοια είναι εξαιρετικά υπανάπτυκτη και ο ρόλος του δημοσίου τομέα στον καταμερισμό της συνολικής απασχόλησης παραμένει οριακός: Αυστρία, Γερμανία και Ιταλία είναι οι πιο ευδιάκριτες περιπτώσεις.
Υπάρχει, τέλος, μια τρίτη ομάδα στην οποία η απασχόληση στις κοινωνικές υπηρεσίες είναι αρκετά ανεπτυγμένη αλλά κυριαρχείται απόλυτα από τον ιδιωτικό τομέα. Αυτή περιλαμβάνει την Αυστραλία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ16.
7. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ (ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ)
Υπάρχουν πολυάριθμοι τρόποι να μελετήσουμε τον επαγγελματικό διαχωρισμό. Κατ’ αρχάς θα ανιχνεύσουμε τις αλλαγές μέσα στο χρόνο ως προς την υπέρ ή υπό – εκπροσώπηση των γυναικών, των μαύρων και των ισπανόφωνων σε επιλεγμένα, ελκυστικά και άχαρα επαγγέλματα.
Πίνακας 8
Η υπέρ ή υπό – εκπροσώπηση των γυναικών στα παραδοσιακά και τα μεταβιομηχανικά επαγγέλματα, 1960-85 (ποσοστιαίες μονάδες)
Επαγγέλματα
Γερμανία
Σουηδία
ΗΠΑ
1961 1985
1965 1984
1960 1986
Βιομηχανική οικονομία
Διευθύντριες
Υπάλληλοι γραφείου
Βιομηχανικές εργάτριες
-22 -21
+23 +25
-16 -31
-24 -26
+28 +20
-18 +28
-19 -8
+24 +33
-11 -24
Μεταβιομηχανική οικονομία
Επαγγελματίες/
τεχνικοί
Νοσοκόμες και δασκάλες
Μη επαγγελματίες εργαζόμενες σε υπηρεσίες
Εργαζόμενες σε παρακατιανές δουλειές
-18 -12
+29 +29
+23 +37
+49 +48
-23 -20
+40 +34
+37 +28
+42 +21
-14 -6
+46 +36
+6 +7
+38 +13
Ο δείκτης στον πίνακα αυτό μετράει τον αριθμό των σημείων απόκλισης πάνω ή κάτω από την ισοτιμία. Με ελάχιστες εξαιρέσεις παρατηρείται μείωση της έντασης του επαγγελματικού διαχωρισμού που βασίζεται στο φύλο και τα επαγγέλματα αρχίζουν να «ανοίγουν» και για το μέχρι πρότινος κατώτερο φύλο.
Η τάση μείωσης του διαχωρισμού των θέσεων εργασίας ως προς το φύλο είναι ασθενέστατη στην Γερμανία, αφού μόνο στην κατηγορία των επιστημονικών επαγγελμάτων παρατηρείται σημαντική διείσδυση των γυναικών. Οι Γερμανίδες έχουν αξιοσημείωτη εκπροσώπηση στις παρακατιανές δουλειές, ενώ οι Σουηδές με τη σειρά τους βίωσαν μια σημαντική επαγγελματική αναβάθμιση αλλά συγχρόνως και έναν έντονο διαχωρισμό, αφού δεν κατάφεραν να εισέλθουν στις διοικητικές/ διευθυντικές εργασίες. Η Σουηδία γενικά εμφανίζει μεγαλύτερη ροπή στον διαχωρισμό των επαγγελμάτων με βάση το φύλο από κάθε άλλη χώρα.
Στο άλλο άκρο βρίσκονται οι ΗΠΑ. Εκεί οι γυναίκες προόδευσαν αλματωδώς στις διευθυντικές / διοικητικές θέσεις και η ροπή του συστήματος να στρέφει τις γυναίκες σε παρακατιανά επαγγέλματα μειώθηκε απότομα.
Οι αιτίες για την στάση της Γερμανίας αλλά και της γενικότερης «δυσκινησίας» για την επαγγελματική πορεία των γυναικών, θα μπορούσαν να αναζητηθούν στο καθεστώς του κορπορατισμού που επιβάλλει κάποιες συγκεκριμένες αξίες και πρότυπα, αναγκάζοντας ουσιαστικά κάθε άνθρωπο να ακολουθήσει μία συγκεκριμένη «μοίρα» χωρίς δυνατότητες ανέλιξης στον επαγγελματικό τομέα. Πως θα μπορούσε μια γυναίκα της εποχής εκείνης να πάει κόντρα στο κατεστημένο της πατριαρχικής οικογένειας και της πεποίθησης ότι η θέση της γυναίκας είναι στο σπίτι; Πως θα μπορούσε να κάνει χρήση, του δεδομένου σήμερα δικαιώματος της για δουλειά και ισότιμη ευκαιρία;
Όπως θα δούμε όμως παρακάτω, οι γυναίκες δεν ήταν οι μόνες αδικημένες από τα καθεστώτα αυτά που έμοιαζαν να αγνοούν τελείως την ύπαρξη των μειονοτικών ομάδων, αφού οι μαύροι και οι ισπανόφωνοι έχουν τεράστια υπερεκπροσώπηση τόσο στις παραδοσιακές δουλειές όσο και στις μεταβιομηχανικές παρακατιανές δουλειές.
Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, οι πάντες γνωρίζουν ότι οι αλλοδαποί εργάτες και οι μειονοτικές ομάδες καταλαμβάνουν τον πυθμένα της αγοράς εργασίας, ενώ δεν υπάρχουν διαθέσιμα διεξοδικά στοιχεία για τους αλλοδαπούς εργάτες στη Σουηδία και τη Γερμανία κάτι που θα μπορούσε ίσως να μαρτυρά τον παραγκωνισμό τους και από το κράτος πρόνοιας.
Πίνακας 9
Αναλογία καλών / κακών επαγγελμάτων μεταξύ αντρών, γυναικών, μαύρων και ισπανόφωνων στις ΗΠΑ
Όλοι οι άντρες
Όλες οι γυναίκες
Μαύροι
Ισπανόφωνοι
1960 1986
1960 1986
1970 1986
1970 1986
Διευθυντές ως % των βιομηχανικών εργατών και των υπαλλήλων γραφείου
22,1 20,5
5,5 12,5
4,8 6,6
7,7 7,6
Επαγγελματικές δουλειές ως % των παρακατιανών δουλειών
565 242
55 126
37 74
63 66
Παρατηρούμε ότι στην παραδοσιακή βιομηχανική οικονομία η αναλογία διευθυντικών στελεχών / υπαλλήλων γραφείου αυξήθηκε απότομα, ιδίως στη Γερμανία αλλά και στη Σουηδία. Τόσο στη Σουηδία όσο και στη Γερμανία η αναλογία των θέσεων επιστημονικής – επαγγελματικής εργασίας προς τις παρακατιανές δουλειές για τις γυναίκες έχει επιδεινωθεί αισθητά.
Γενικά μπορούμε να συμπεράνουμε για την Γερμανία ότι θα παραμένει μια κατεξοχήν βιομηχανική οικονομία, αλλά με μειούμενους αριθμούς ανθρώπων που εμπλέκονται στην παραγωγή και με έναν ολοένα αυξανόμενο πληθυσμό από νοικοκυρές, νέους και ηλικιωμένους που αποκλείονται από την απασχόληση και εξαρτώνται από το κράτος πρόνοιας.
Για την Σουηδία, το κράτος πρόνοιας είναι εξαιρετικά δυναμικό, παρά τη νωθρή οικονομική μεγέθυνση. Ωστόσο διακρίνεται από μια πολύ μονόπλευρη μεροληψία ως προς το γυναικείο εργατικό δυναμικό. Η σουηδική δομή της απασχόλησης θα λέγαμε ότι εξελίσσεται προς δύο οικονομίες: η μία είναι ένας έντονος ανδρικός ιδιωτικός τομέας και η άλλη ένας γυναικοκρατούμενος δημόσιος τομέας.
Για τις ΗΠΑ, η τάση είναι υπέρ της επαγγελματικής αναβάθμισης αφού κι στην αντιπαράθεση διευθυντών και εργατών / υπαλλήλων, η θέση των γυναικών έχει βελτιωθεί σημαντικά, ενώ αυτό ισχύει λιγότερο για τους μαύρους και τους ισπανόφωνους. Τα στοιχεία υποδηλώνουν ωστόσο ότι τόσο οι καλές δουλειές, όσο και οι παρακατιανές,ανατίθενται δημοκρατικά πλην ορισμένων εξαιρέσεων των μειονοτικών ομάδων.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σε αυτή την εργασία και πάντα στηριζόμενοι στο σύγγραμμα του Esping – Andersen, προσπαθήσαμε να συγκρίνουμε την κοινωνική πολιτική περίπου 18 κρατών της Ευρώπης αλλά και των ΗΠΑ και της Αυστραλίας, με στόχο να έχουμε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη. Είδαμε πως τα κράτη πρόνοιας ουσιαστικά επηρεάζονται άμεσα από το καθεστώς το οποίο επικρατεί, είτε είναι κορπορατιστικό, είτε σοσιαλδημοκρατικό, είτε φιλελεύθερο.
Είδαμε πως η αποεμπορευματοποίηση και η ανεξαρτητοποίηση του ανθρώπου από την εργασία του, είναι δύσκολο έως και ακατόρθωτο στις περισσότερες περιπτώσεις καθεστώτων, πλην κάποιων εξαιρέσεων σοσιαλδημοκρατισμού, με την παροχή ίσων επιδομάτων προς όλους.
Εξετάσαμε την παροχή των κοινωνικών δικαιωμάτων για να καταλήξουμε στο ότι αυτά παρέχονται ανάλογα και πάλι με το καθεστώς μόνο που στην περίπτωση αυτή δε θα πρέπει να μας διαφύγει το γεγονός του ότι δεν υπάρχει κανένα αμιγές καθεστώς παρά μεικτές περιπτώσεις και άρα τα δικαιώματα τα οποία είναι σε συνάρτηση με τα συνταξιοδοτικά προγράμματα, δεν παρέχονται με τον ίδιο τρόπο.
Σε ότι αφορά τώρα τις προαναφερθέντες συντάξεις, αυτές είναι ιδιαίτερα μεγάλες όπως είδαμε στα κράτη στα οποία είναι έντονο το κορπορατιστικο – κρατικιστικό στοιχείο (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία κτλ.). Κάτι τέτοιο είναι αναμενόμενο αν αναλογιστούμε πως σε αυτά τα κράτη πρόνοιας το κράτος παίζει τεράστιο ρόλο σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, ενώ αντίθετα στα φιλελεύθερα κράτη πρόνοιας οι δημόσιες συντάξεις είναι αισθητά χαμηλότερες με τον ιδιωτικό συνταξιοδοτικό τομέα να κυριαρχεί.
Η τάση για έξοδο από την αγορά εργασίας και πρόωρη συνταξιοδότηση είναι μεγαλύτερη στις χώρες όπου οι ευκαιρίες απασχόλησης των ηλικιωμένων είναι ισχνές (ηπειρωτική Ευρώπη),ενώ αντίθετα στην Σκανδιναβία, οι ευκαιρίες ωθούν τους ανθρώπους να παραμείνουν στο εργατικό δυναμικό για πολύ περισσότερο αφού δεν τους ελκύουν τα ανικανοποιητικά κρατικά προγράμματα συντάξεων.
Τέλος δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στον διαχωρισμό των φύλων σε ότι αφορά την επαγγελματική σταδιοδρομία, αλλά και στην εμφανή προκατάληψη των κρατών πρόνοιας προς τις μειονοτικές ομάδες. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για τις περισσότερες χώρες , για να ανοίξουν τον δρόμο εργασίας στις γυναίκες και πολύ περισσότερο για τα κράτη πρόνοιας να αναγνωρίσουν τους μαύρους και τους ισπανόφωνους ως μέλη της κοινωνίας που μπορούν να διεκδικήσουν τις ίδιες θέσεις με την λευκή πλειοψηφία των πολιτών.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
1. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 12
2. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.13
3. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.59
4. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.61
5. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.62
6. http://e-roosters.blogspot.com/2006/01/blog-post_23.html
7. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.64
8. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.33
9. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.66
10. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.66
11. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.66
12. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.66-67
13. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.67
14. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.176
15. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 178-179
16. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ.303-304
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ
1. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 116
2. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 118
3. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 154
4. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 161
5. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 177
6. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 290
7. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 301
8. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 393
9. Esping – Andersen G. , (1990), « Οι τρεις κόσμοι του καπιταλισμού και της ευημερίας», ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ Α.Ε., Αθήνα 2006, σ. 399
Subscribe to:
Posts (Atom)